Dadka haatan muqdisho degan oo isugu jira kuwa ku soo guuray burburkii iyo kuwa ku dhashay oo deegaan ku ah waa umad badan foodo iyo nidaam diidna ma wada aha laakiin waxaan ka hadlaayaa inta dawladnimada diidan.
Dadkaas diidan in la helo sharci, nidaam, xaqsoor, cadaalad iyo dawladnimo waxay isugu jiraan afar nooc oo kala ah. Dad haysta guri, beer iyo bogcad aysan lahayn ama shacab ha lahaado ama dawladu ha lahaatee oo ka cabsi qaba hadii sharci iyo dawladnimo adag la helo in laga qaado oo dadkii lahaa loo celiyo. Nooca labaad waa siyaasiyiin kuwa sheekta oo dhaqankii kaga lumay dawladihii madax ka noosha ahaa ee dalka soo maray fadhigooduna ahaa muqdisho oo doonaaya dan gaar ah haday waayaana waa cadkeeroow ku cunay ama ku ciideeyay.
Nooca sadexaad waa dad weli taagan heerkii Somalidu joogtay 1991-dii halbeega ay wax ku cabiraana yahay qabiil iyo reer hebel oo keliya iyaga marka waa lagu awrkacsadaa oo kooxaha aan kor ku soo xusay ayaa dhegta wax uga sheega si ay wax ugu carqaladeeyaan.
Kooxda afraad waa taliskii xukun looga guulaystay oo dhinacyo badan kaga daaban sadexda qaybood oo kale.
Marka la eego dhamaan kooxahaani waxaa ay wataan waa dano gaar ah oo riqiis ah marka loo eego qaranimada dalka. Marka inta ay banaanka soo istaagaan si bareer ah uma cadaysankaraan waxaa ay doonaayaan. Oo ma orankaraan kursi, ama lacg baa lay diiday, bogacad iyo beer reero leeyihiin baan haystaa hadii Dawlad la helana waa layga qaadin oo sidaas ayaan dawlada ku diidin. Madaxweynaha ayaan reerkayga ahayn iwm.
Marka waxay samaynaayaan boor isku qaris iyo in ay keenaan xujooyin kale sida maqaamkii caasimada ayaan doonaynaa. Beelo gaar ah ayaa hubka dhigis lagu samayn. Dawlada ayaanu toosin. Xaalkoodu waa habar dhaliwayday aleelo kuwaalatay.
Mucaarad wax toosin.
Oraah Soomaaliyeed ayaa ahayd “in la riyoodo in la seexdo baa ka horaysa” dowladu in ay wax khalado ama saxdo oo la dhaliilo, waxaa ka horaysa in ay boqol maalmood gaarto oo shaqayso.
Hanti la kala haysto.
Horaa loo yiri “runta hadaan laysu sheegin bedelkeed baa laysu sheegaa oo waa been ” Somalidu 30 sano ku dhawaad bay been isu sheegaysay iyo waxaan dawladnimo lagu gaarikarin ee runta ha laysu sheego. Ma dhicikarto laga jeceli xaydha jecli dawladnimo ayaan rabaa iyo nin Soomaaliyeed baan gurigiisa iyo beertiisa haysan caasimadana gaar baan u sheegan. Labadaas qaabka laysu qabadsiin dadka ay qusayso baan jawaabteeda ka sugaayaa.
Qabyaalad.
Aduunka umaduhu waa jabaan lkn jabkooda waxbay ka bartaan kadibna waa ka gudbaan. 27 sano ayaa bulshada Soomaaliyeed qabiil isu dilaysay welina lama hayo qabiil guulaystay oo dalkii wada qabsaday. Waxaa kaliya oo aynu ka dhaxalnay waa in aynu qaranimadeenii ku waynay aduunkana ku bahdilanay. Marka miyaan la joogin maanta wakhtigii aynu wax ka baran lahayn oo ka gudbilahayn?
Maqaamka Caasimada.
Dawlad federaal ah Somaliya uguma horeyn aduunka dalal badan oo aduunka ah ayaa looga dhaqmaa. Mana jirto dal caasimadiisa qabiil gaar ahi maamulaan. Hadii dastuur iyo nidaam la ilaalina dalku Baarlamaan ayuu leeyahay reer walbana xubin baarlamaan oo ay soo wakiisheen ayaa u fadhida. baarlamaanka iyo gudiyada dastuurka ha loo daayo wixii u baahan maqaam u samayn iyo nidaamin.
Gunaanad.
Somaliya maanta waxay haystaa fursad weyn oo ay uga faa’iidaysankarto in ay qaranimadeedii iyo sharafkeedii dib ula soo noqoto. Aduunkuna ku garabtaagan yahay. Waxaynu helnay madax dhalinyaro ah oo ilaa hada wado fiican wax ku hogaaminaaya. Way adagtahay hadii fursadaan la lumiyo in dib loo helo iyadoo kale. Qabiil Sodon sano ayaynu isu dilaynay meelna ku gaariwaynay. waxaa ina deeqda qaranimada. Hadaba dadka Soomaaliyeedoow ha noqonina khayr ka bood oo ha luminina fursadaas qaaliga ah.
Alibashi Said
Email Alibashi.said@gmail.com